Τα Χριστούγεννα πλησιάζουν και όλες μας νιώθουμε μια κάποια νοσταλγία. Έρχονται στο νου μας εικόνες από κάποιες άλλες εποχές, που αφορούν περισσότερο τα παιδικά μας χρόνια. Γιατί, τα Χριστούγεννα είναι παραδοσιακά η γιορτή των παιδιών.
Με τη νέα πραγματικότητα της πανδημίας και των λοκντάουνς, πολλές οικογένειες πέρυσι έμειναν χωριστά. Και η μοναξιά στην ψυχή, έγινε αντιληπτή και στο σώμα, που μοιάζει πιο ευάλωτο σε επιθέσεις ιών και λοιμώξεων που άλλοτε περνούσαν απαρατήρητες και όπως έρχονταν, έτσι και έφευγαν, απροειδοποίητα. Όμως δεν είναι σκοπός μου να σε κάνω να μελαγχολήσεις. Απλά, θα σε βάλω στο βαγόνι ενός φανταστικού τρένου, που ταξιδεύει πίσω στο χρόνο και στις εποχές για να τις γνωρίσεις. Αν πάλι έχεις πράγματι μεγαλώσει στο "κάποτε άλλοτε", είναι ευκαιρία να θυμηθείς. Και να συγκινηθείς,ίσως.
Κάποτε, λοιπόν, οι κουραμπιέδες πωλούνταν προς 80 δραχμούλες το κιλό και έμοιαζαν με λοφάκια. Κι όλο και κάποιος κλεφταράκος δοκίμαζε να δει αν ήταν νόστιμοι. Τις περισσότερες φορές τη γλύτωνε με ένα κατσάδιασμα αλλά επειδή οι φτωχοί δεν ήταν σπάνιοι, οι έμποροι της εποχής τους χάριζαν κι ένα-δυό παραπάνω να δώσουν στα αδέρφια τους.
Σε πόλεις και χωριά τα παιδιά έλεγαν τα κάλαντα και μάζευαν γλυκά και χαρτζηλίκι. Και η γιαγιά του σπιτιού ποτέ δεν αρνιόταν να τα "φιλέψει". Τα αστεία και τα πειράγματα δεν έλειπαν ποτέ από μια αξιοπρεπή ομάδα πιτσιρικιών.
Παλιά λοιπόν, όταν ήμουν κι εγώ μικρή και έρχονταν γιορτές, οι γειτονιές της πατρίδας μου γέμιζαν με τις φωνές των γειτόνων, τα γέλια των παιδιών, τις ιστορίες των γιαγιάδων τα βράδια κοντά στο τζάκι για καλλικάντζαρους, ξωτικά και νάνους και νεράιδες. Θέση στα παραμύθια, είχε πάντα, για κάποιους ανεξήγητους λόγους, ο Μέγας Αλέξανδρος. Δεν υπήρχε παραμύθι που η γιαγιά μου δεν τον έβαζε μέσα. Μου άρεσε πολύ, λάτρευα τις ιστορίες του και στα όνειρά μου τον έβλεπα να κραδαίνει τη σάρισα κατά των εχθρών. Θεέ μου πόσες αναμνήσεις από τα αθώα εκείνα χρόνια...Τα πρωϊνά πρίν τα Χριστούγεννα, η γιαγιά μου με σήκωνε νωρίς, αναθέτοντάς μου τα ψώνια. Ως και τα ταψιά με φαγητά και γλυκά μεγαλύτερα από την αγκαλιά μου πήγαινα και έφερνα από τον φούρνο. Φορές, τα μοίραζα και στους γείτονες για το "καλό". Κι όμως, να σου πω την αλήθεια, το χαιρόμουν, γιατί στα κλεφτά έβλεπα και τις φίλες μου.
Οι ανταλλαγές αγαθών μαγειρεμένων από τις νοικοκυρές-και μιλάμε για ποσότητες, όχι αστεία- ήταν δεδομένες.Κανείς "φτωχός" δεν πεινούσε τα Χριστούγεννα. Αν και η έννοια της φτώχειας όπως σήμερα, δεν υπήρχε. Όλοι ήταν είτε φτωχοί, μεροκαματιάρηδες άνθρωποι, ή είχαν τα απαραίτητα προς το ζην για έναν μεσοαστό. Η "υψηλή κοινωνία" ήταν όπως πάντα αλλού, δεν απασχολούσε κανέναν από εμάς τους υπόλοιπους. Είχαν αξιοπρέπεια και υπερηφάνεια οι άνθρωποι του τότε. Μπορεί να μην φορούσαν καινούργια ρούχα, αλλά σε κοίταζαν κατάματα, σου χαμογελούσαν και σου έσφιγγαν το χέρι στη χειραψία. Η αγκαλιά τους ήταν ζεστή, το χαμόγελό τους καθαρό και πηγαίο. Και αν είχαν κάτι να μοιραστούν μαζί σου, το έκαναν χωρίς δισταγμούς. Το δικό τους χριστουγεννιάτικο τραπέζι ήταν πάντα γεμάτο από καλούδια που έφτιαχναν με τα χέρια τους και την ψυχή τους.
Και κάθε τραπέζι έπρεπε να έχει τα πάντα σε φαγητά και γλυκά. Όλοι βοηθούσαν. Παιδιά, άνδρες και γυναίκες έτρεχαν αλαφιασμένοι από το μπακάλικο στον μανάβη και από εκεί στο φούρναρη και πάει λέγοντας. Στην αγορά, τα παιδιά γκρίνιαζαν για μια κούκλα, ή κάτι μολυβένια στρατιωτάκια, μα οι γονείς έπαιρναν ό,τι άντεχε η τσέπη τους. Κι όταν τα χριστουγεννιάτικα δένδρα που για να δείχνουν χιονισμένα τα γεμίζαμε με βαμβάκια γέμιζαν από δώρα (συνήθως τα κουτιά ήταν συσκευασμένα σαν δώρα, για ντεκόρ και τα μισά από αυτά περιείχαν κάτι) αραδιασμένα στη βάση τους, όπου και η φάτνη, τότε κάθε παιδί ένιωθε το τρενάκι του να σφυρίζει σαν αληθινό και την κούκλα του να ζωντανεύει και να του λέει ιστορίες από φανταστικούς κόσμους και ονειροχώρες.
Βλέπεις τότε, τα δώρα κόστιζαν περισσότερο (δεν υπήρχαν τότε κινέζικα, μόνο ελληνικά και λίγα εισαγόμενα) και κάθε παιδί μιας μεσοαστικής οικογένειας περίμενε μήνες για να του αγοράσουν το αγαπημένο του δωράκι. Η πάλαι ποτέ El Greco παρήγαγε κούκλες που μύριζαν βανίλια, ή μπισκότο, ή κάτι που δεν μπορώ ακόμη να διευκρινίσω, πάντως η μυρωδιά τους ακόμη μου έρχεται στα ρουθουνια, σαν ανάμνηση από τα παιδικά μου χρόνια.
Στην Αθήνα πάλι, κάποια Χριστούγεννα των 60ς και των 70ς, το ΜΙΝΙΟΝ, οι Αφοι Λαμπρόπουλοι, ο Κατράντζος, ο Δραγώνας και όλα εκείνα τα εκθαμβωτικά για τα μάτια μας πολυκαταστήματα της εποχής, έκαναν χρυσές δουλειές. Και ο κόσμος ξεχύνονταν για ώρες ατελείωτες τα πρωϊνά και τα απογεύματα εκείνα. Ήταν η δική μας απόλαυση!
Είναι αδύνατον να μη σου υπενθυμήσω, ή απλά να σε ενημερώσω- αν είσαι πιο μικρή και δεν έζησες ποτέ τη μαγεία των τριών ελληνικών πολυκαταστημάτων- ότι τα δύο από αυτά, το Μινιόν και ο Κατράντζος Σπόρ κάηκαν ολοσχερώς από εμπρησμό στις 19 Δεκεμβρίου του 1980. Τέλος εποχής, αρχή της εισβολής των ξένων αλυσίδων που κατέκλυσαν τη χώρα μας και εξακολουθούν ως σήμερα να συνθλίβουν το λιανεμπόριο.
Η παρένθεση κλείνει, και το τρένο συνεχίζει το ταξίδι του σε κάποιες αλλοτινές στιγμές, όταν οι οικογένειες μετρούσαν πάνω από 10 άτομα στο χριστουγεννιάτικο τραπέζι όπου παρευρίσκονταν παπούδες, γιαγιάδες, προ-γιαγιάδες και..σόι πάει το βασίλειο.
Τα ήθη και τα έθιμα του τόπου μας, είναι ένας καλός λόγος να θυμηθούμε πώς γιορτάζονταν και γιορτάζονται τα Χριστούγεννα και τις ιδιαιτερότητες των παραδόσεων.
Στην Ελλάδα και στην Κύπρο μας λοιπόν, την παραμονή των Χριστουγέννων εξακολουθούμε να λέμε τα κάλαντα (στην Κύπρο τα παιδιά ψάλλουν τα κάλαντα από τον Νοέμβρη), ψήνουμε το χριστόψωμο, καίμε το χριστόξυλο στο τζάκι, φτιάχνουμε μπακλαβά αλλά και δίπλες και δάκτυλα (κυπριακά),ανάβουμε φωτιές για να ζεστάνουμε και να υποδεχθούμε τον Σωτήρα του κόσμου, καίμε φύλλα δάφνης και ελιάς για να καθαρίσουμε το χώρο από τυχαίως ανεπιθύμητες επισκέψεις καλλικαντζάρων, κρύβουμε φλουριά μέσα στην παραδοσιακή μας βασιλόπιτα, σπάμε ρόδια για το καλό της νέας χρονιάς, στολίζουμε το καραβάκι αντί για το έλατο στα νησιά μας.
Οι κουραμπιέδες και τα μελομακάρονά μας ήταν, είναι και θα είναι απαραίτητα σε κάθε τραπέζι. Εμείς δεν ψήναμε αναγκαστικά γαλοπούλα, που είναι ξενόφερτη, αλλά χοιρινό, που μάλιστα είχε ιδιαίτερο τελετουργικό και κατσίκι ή αρνί. Κάθε νομός, κάθε πόλη, κάθε χωριό, έχει τα δικά του έθιμα και οι κάτοικοι, όλοι μαζί, αναβιώνουν σήμερα, όλες εκείνες τις παραδόσεις που έμαθαν από γενιά σε γενιά.
Μερικές συνταγές της γιαγιάς από την Κύπρο και την Ελλάδα για σένα:
Κυπριακή αφέλια (χοιρινό κρασάτο): https://akispetretzikis.com/recipe/4580/afelia-choirino-krasato
Κυπριακά Δάκτυλα: https://www.kopiaste.info/2007/12/daktyla-kyrion/
Κιουπέπια, ή κυπριακά ντολμαδάκια: https://www.gastronomos.gr/syntagh/koypepia/52460/
Μοσχάρι ή αρνί με κυδώνια: https://www.flynews.gr/xristougenniatikes-syntages-apo-ti-mairi-panagakou/
Χριστόψωμο από την Πάρο: https://www.argiro.gr/recipe/xristopsomo-pariano/
Λιτοχωρίτικη κρεατόπιτα: https://www.festivaltselementes.gr/recipes/view/158
Χοιρινό πρασοσέλινο: https://www.gastronomos.gr/syntagh/choirino-prasoselino/50491/
Σμυρνέικα μελομακάρονα: https://mikrasiatis.gr/syntagi-smyrneika-foinikia-melomakarona/
Λαλάγγια( (τηγανίτες) από τη Μάνη: https://www.greekgastronomyguide.gr/item/lalaggia-tiganites-manis-messinia/
Αν σου άνοιξα την όρεξη για φαγητά από όλη την Ελλάδα για τα Χριστούγεννα, δες εδώ:
Από το Κέντρο ερεύνης της ελληνικής λαογραφίας, της Ακαδημίας Αηνών, μάθε περισσότερα για τα ήθη και τα έθιμά μας τα Χριστούγεννα : http://www.kentrolaografias.gr/el/content/%CF%84%CE%B1-%CF%87%CF%81%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%8D%CE%B3%CE%B5%CE%BD%CE%BD%CE%B1-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CF%84%CE%B1-%CE%AD%CE%B8%CE%B9%CE%BC%CE%AC-%CF%84%CE%BF%CF%85%CF%82
Το σύντομο οδοιπορικό στα Χριστούγεννα του "κάποτε άλλοτε" τελειώνει εδώ. Ένας κόσμος πίσω στο παρελθόν, μπορεί να γιατρέψει το παρόν και να χτίσει το μέλλον. Μια επιστροφή στις παραδόσεις μας, μερικά σοφά λόγια από τους γέροντες και τις γερόντισσες- που άλλο δεν έχουν παρά να θυμούνται, λυπημένοι για το παρόν της πατρίδας, αλλά πάντοτε αγέρωχοι - και πολύ μεράκι για να σώσουμε αυτά που μας μεγάλωσαν, αρκούν για να περάσουμε τις Άγιες Μέρες με περισσότερη εμπιστοσύνη στους εαυτούς μας. Θα περάσουμε κι εμείς, κάποτε, στην αιωνιότητα. Αλλά, θα έχουμε αφήσει τη δική μας κληρονομιά, το δικό μας ίχνος στην ιστορία των Χριστουγέννων, που η γέννηση του Θεανθρώπου και η ελπίδα για ένα καλύτερο αύριο, είναι τα πιο ελπιδοφόρα μηνύματα.
Καλά Χριστούγεννα!